Ansiklopedi, birçok bilginin yöntemli ve çoğu zaman alfabetik sıra ile düzenlenmesinden elde edilen başvuru kaynağı kitaplara ya da buna benzer olarak hazırlanmış yayınlara denir. Köken olarak eski Yunanca'daki (ἐγκύκλιος παιδεία, engkuklios paideia) "dairesel eğitim" veya "genel eğitim" anlamındaki bir kelimeden gelmektedir. Buradaki anlamı, "bilinmeye değer bilgi"dir.
Bu isim, bazen bilimin belirli bölümünün ayrıntılarla ve sistemli bir şekilde incelendiği kitaplar için de kullanılmaktadır. Ansiklopediler, sözlükler gibi yalnız bir kelimenin çeşitli anlamlarını veren eserler değildir. Çok değişik konular hakkında oldukça geniş ve olaylara dayanan bilgiler verirler. Günümüze kadar yazılı olarak hazırlanmış olsalar da, internet sayesinde görsel olarak hazırlanan ansiklopediler de vardır. Örneğin, bu bilgiyi okuduğunuz Vikipedi de, bir "özgür ansiklopedi" projesi olan Wikipedia'nın üyesidir.
Ansiklopedilerin mümkün olduğu kadar tarafsız hazırlanmaları gerekmekte ise de, bazılarında bu tarafsızlık tam olarak sağlanamamaktadır.
Ansiklopedilerin iki önemli özelliği, konuların yöntemli düzenlenmesi ve her şeyi içine almasıdır.
Tarihçe [değiştir]
Tarihsel araştırmalardan anlaşıldığına göre, ilk ansiklopedinin Platon'un öğrencilerinden Speusippus tarafından M.Ö. 4. yüzyılda yazıldığı (Disciplinarium libri) tahmin edilmektedir.
Orta Çağda, bütün bilgilerin tek bir ciltte toplanması için büyük gayretler sarfedilmiştir. Bunlardan biri Dominikan papaz ve yazar tarafından hazırlanmış olup, yazarın ifadesiyle zamanın bütün bilgilerini ihtiva etmekteydi.
Ansiklopedilerde alfabetikliği ilk uygulayan Marco Coronelli'dir. On yedinci yüzyılın sonlarında ve 18. yüzyılın başlarında alfabetik sıraya göre düzenlenmiş ansiklopedilerin yayınlandığı görülmektedir. Bunlardan ilki, 1704'te İngilizce olarak yayınlandı. Daha sonraki yıllarda yayınlanan ansiklopedilerin, 1751-1772 arasında 17 cilt ve ilave iki cilt halinde yayınlanan ortak bir çalışma sonucu, bir yazar yerine pek çok uzman kişi tarafından hazırlanan ve genel sistemi yayınlayanlar tarafından tespit edilen bir eser olarak ortaya çıkmıştır. Bu yol çağdaş ansiklopedileri hazırlatanların hemen hepsi tarafından benimsenmiştir. Böylece ansiklopedi daha doğru bilgiler verirken eserin daha geniş ve tarafsız olması da sağlanmıştır.
İngilizlerin ünlü Encyclopedia Britannica’sı, Fransızların Encyclopédie’si ile hemen hemen aynı zamanda yayınlanmıştır. 1768-1771 arasındaki ilk baskısından itibaren kendine has bir özelliğe sahip olmuştur. Büyük ikinci baskısı 1910-1911'de yayınlanmıştır. 1929'daki 14. baskısından itibaren 24 cilt olarak ABD'de yayınlanmaktadır.
Ansiklopedi yayını, 19. yüzyılda yayılmış ve hemen hemen her ülke, kendi ansiklopedisine 20. yüzyılın ortasında sahip olmuştur. Başlıca Enciclopedia İtaliana (İtalyanca, 1925), Enciclopedia Universal Ilustrada (İspanyolca), Encyclopedia Americana (İngilizce) ve 30 cilt olarak ve 1957-1960 arasında ikinci baskısı yayınlanan Bolşaya Sovetskaya Entsiklopedya(Rusça) 93 cilt olarak yayınlanmıştır. Charles Joseph Panckoucke'nin ansiklopedisi 166 ciltti, 1781-1832 yılları arasında yayınlandı.
Almanya ise 18. yüzyıl geleneğine sadık kalarak Der Grosse Brockhaus adlı eserin 16. baskısını Brockhaus Conversationslexion ismi altında yayınlamıştır. 1961'de yayınlanan Meyers Neues Lexikon ise bunun bir taklididir. Ancak bu iki eser için, normal sözlüklerde bulunan kelimeleri içerdiklerinden ansiklopedi ile ilgili sözlük olarak sınıflamak yerinde olur. 1935'te kurulan Encyclopedia Françoise 21 ciltlik bir eser olarak planlanmıştır. Sözlük ansiklopedi olarak ün yapmış olan İtalyan Dizionaria Enciclopedica ve Fransız, Larousse' da önemli eserlerdir.
İslam kültüründe ansiklopedi karşılığında Külliyat, Dairat-ül-mearif, Muhit-ül-mearif, Kamus, Mevdua, Tabakat ve Mevsu'at gibi isimler kullanılmıştır.
Türkiye'de ansiklopediler [değiştir]
İlk Türk ansiklopedi yazarları İbni Sina ve Farabi ile Farabi'nin çağdaşı Abdullah bin Muhammed bin Ahmed bin Yusuf el-Harezmi'dir ki bunun eseri Mefatihul Ulum ayarında eser yoktur.Gazali'nin İhyai Ulumiddin'i yalnız dini ilimlere aittir.
Osmanlı'da ilk ansiklopedi yazarı Taşköprülüzade Ahmet'tir (935-968). Mevzuatül Ulüm'ü iki büyük cilttir. Birinci cilt akli ilimlere, ikincisi dini ilimlere aittir.
En meşhur ansiklopedi yazarı Katip Çelebi'dir (Hacı kalfa). Keşfuzzunun, Tuhfetül kibar fi esfarül bihar, Cihannüma, Takvimi Vakayi, "Mizanü'l-Hakk fi İhtiyari'l-Ehakk" en önemli eserleridir. Ali Suavi, Ahmet Rifat, Şemsettin Sami, Mehmet Tâhir Münif Paşa,Mehmet Süreyya, Ali Cevad, Emrullah Efendi, Salih Zeki, Bursalı Mehmet Tahir, Mehmet İzzet, Rıza Tevfik,Zekeriya Sertel, Mahmut Kemal İnal, Eşref Edib, Celal Esat Arseven, Reşat Ekrem Koçu, Server İskit, Velit Ebüzziya, İbrahim Alaattin Gövsa, Ramazan Gökalp Arkın, Nijat Özön,Osman Nebioğlu, Çağatay Uluçay, Mustafa Nihat Özön, Yılmaz Öztuna Ömer özen, belli başlı ansiklopedistlerdir.
Türkiye'de genel ansiklopediler yanında özel dallara (sinema,müzik, tarih, coğrafya, vb.) ayrılmış ansiklopediler de basılmıştır. Bursalı İsmail Hakkı'dan sonra çağdaş ansiklopedi yazarı nesli gelir
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder